Państwowy Instytut Badawczy powołany został Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska w dniu 1 kwietnia 1986 roku. W zasadzie było to reaktywowanie działalności Instytutu, który utworzono w 1973 roku, a w następnym roku wraz z trzema innymi instytutami: Gospodarki Komunalnej, Urbanistyki i Architektury oraz Gospodarki Mieszkaniowej, włączono do nowotworzonego Instytutu Kształtowania Środowiska. Jednocześnie wraz z reaktywowaniem Instytutu Ochrony Środowiska Instytut Kształtowania Środowiska zakończył swoją działalność. Przedmiot i zakres działania Instytutu określa jego statut, który został zatwierdzony przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w dniu 26 stycznia 1995 r. W roku 2010 otrzymał status Państwowego Instytutu Badawczego. Podstawową działalnością Instytutu jest opracowywanie naukowych i technicznych podstaw ochrony środowiska oraz polityki państwa w tym zakresie. Instytut Ochrony Środowiska jest instytutem resortowym, nadzorowanym przez Ministerstwo Środowiska. Opracowywanie podstaw polityki ekologicznej państwa w skali krajowej i międzynarodowej wyróżnia IOŚ-PIB spośród innych jednostek badawczo-rozwojowych zajmujących się zagadnieniami ochrony środowiska. Ważnym przedmiotem działania IOŚ-PIB są kompleksowe badania środowiska, integrujące badania prowadzone w większości pól badawczych.
Instytut działa w następujących obszarach
- Opracowywanie podstaw strategii i polityki ekologicznej Polski i uczestniczenie w opracowaniach międzynarodowych,
- Kompleksowe badania środowiska, zwłaszcza procesów i skutków jego degradacji ze szczególnym uwzględnieniem obszarów przemysłowej degradacji,
- Ochrona atmosfery przed zanieczyszczeniem,
- Ochrona klimatu,
- Ochrona przed hałasem i wibracjami,
- Ochrona krajobrazu i żywych zasobów przyrody,
- Ochrona i odnowa biologicznie czynnej powierzchni ziemi,
- Ochrona i odnowa zasobów wodnych,
- Gospodarowanie odpadami.
W zakres działań Instytutu wchodzi ponadto:
- współpraca międzynarodowa i krajowa w zakresie ochrony środowiska,
- edukacja ekologiczna,
- udzielanie aprobat technicznych na urządzenia do oczyszczania ścieków i przeróbki osadów,
- wydawanie opinii o przewidzianych do rejestracji w Polsce środków ochrony roślin w zakresie bezpieczeństwa dla środowiska,
- wdrażanie i upowszechnianie wyników prac Instytutu poprzez wydawnictwa własne, organizowanie zjazdów, konferencji i sympozjów krajowych,
- działalność biblioteczna i informacyjna.
Zachęcamy Państwa do odwiedzenia stron IOŚ-PIB: www.ios.edu.pl